انواع زباله های بیمارستانی و جمع‌آوری آنها

زباله های بیمارستانی یکی از آلوده‌‌ترین و پرخطر‌‌ترین انواع زباله‌ها به شمار‌ می‌آیند. بنابراین در زمان دفع این نوع زباله‌ها باید یک‌سری از نکات و مسائل با دقت کامل رعایت شود. رعایت نکردن نکات ایمنی در هنگام دفع پسماند‌های بیمارستانی می‌تواند باعث انتقال بیماری‌های مختلف و آسیب به محیط‌زیست شود.

روش‌های مختلفی برای از بین بردن انواع پسماند‌های بیمارستانی به کار‌ می‌رود که در این مقاله آن‌ها را نقد و بررسی‌ می‌کنیم.

ویروس کرونا و زباله های بیمارستانی

با همه‌گیری ویروس کرونا و مرگ‌ومیر بسیار زیادی که این بیماری در سطح جهان به دنبال خود داشت، اهمیت دفع صحیح و بهداشتی انواع زباله های بیمارستانی به میزان بسیار زیادی افزایش پیدا کرد و دولت‌ها در این زمینه اهتمام بیشتری ورزیدند.

انواع زباله های بیمارستانی از دید سازمان جهانی بهداشت

تفکیک و جداسازی زباله‌ها یکی از اقدامات اولیه و موثر در فرایند برخورد با زباله بیمارستانی است. سازمان جهانی بهداشت یا WHO انواع پسماند‌های بیمارستانی را دسته‌بندی کرده است. در واقع در دسته‌بندی زباله ها توسط سازمان بهداشت جهانی، زباله های بیمارستانی به صورت ریزبینانه و جزئی در هشت گروه تقسیم‌بندی شده‌اند:

1. پسماند‌های عفونی: هر پسماندی که به عفونت آلوده است.
2. پسماند‌های پاتولوژیک: منظور از زباله‌های پاتولوژیک، بافت بدن حیوانات، انسان‌ها، خون، ترشحات و قسمت‌های بدن است.
3. پسماند‌های شیمیایی: همه مواد ضدعفونی‌کننده و مواد شیمیایی که از باتری‌ها و دستگاه‌ها بیرون می‌آیند، زباله‌های شیمیایی به شمار‌ می‌روند.
4. اجسام تیز و برنده: انواع شیشه شکسته، سوزن و …
5. پسماند‌های دارویی: داروهای تاریخ مصرف گذشته یا بلااستفاده.
6. پسماند‌های رادیواکتیو: هر نوع پسماندی که به رادیواکتیو آلوده است.
7. پسماند‌های ژنتیکی: داروهای سیتوتوکسیک، بقیه زباله‌های خطرناک و سمی بیمارستانی و پسماند‌های جهش‌زا و سرطان‌زا.
8. پسماند‌های عمومی: بقیه زباله‌هایی که در بیمارستان‌ها، آزمایشگاه‌ها و … به وجود‌ می‌آیند.

دسته‌بندی کلی زباله های بیمارستانی

زباله های بیمارستانی به چهار گروه مهم و کلی تقسیم‌ می‌شوند. این چهار گروه عبارت هستند از:

1. زباله‌های معمولی بیمارستانی؛
2. پسماند‌های بیمارستانی شیمیایی؛
3. زباله‌های عفونی بیمارستانی؛
4. زباله‌های تیز و برنده بیمارستانی که احتمال برش دست و پای افراد را دارند.

زباله‌های معمولی بیمارستانی

زباله‌های معمولی بیمارستانی به اسم‌های دیگری هم معروف هستند؛ مثلاً به این نوع زباله‌ها، زباله شبه‌خانگی یا زباله جامد هم گفته‌ می‌شود. همان‌طور که از نام این نوع زباله‌ها مشخص است، احتمال خطرناک بودن آن‌ها، بسیار کمتر از احتمال خطرناک بودن انواع دیگر پسماند‌های بیمارستانی است.

معمولاً این نوع زباله‌ها در قسمت‌هایی مثل آشپزخانه بیمارستان یا قسمت‌های اداری بیمارستان‌ها یا استراحتگاه و نمازخانه بیمارستان تشکیل‌ می‌شوند. مواردی مانند کاغذ، پسماند موادغذایی، ماسک، سرم و… جزء زباله های بیمارستانی معمولی به حساب‌ می‌آیند.

در بیمارستان‌ها زباله‌های معمولی را درون کیسه زباله‌های مشکی‌ می‌ریزند و برچسب معمولی را بر روی آن‌ها‌ می‌زنند.

زباله های بیمارستانی شیمیایی

زباله‌های شیمیایی که با نام زباله‌های دارویی یا پسماندهای دارویی هم معروف هستند، جزء زباله‌های خطرناک به حساب‌ می‌آیند. این نوع زباله‌ها شامل داروهای تاریخ‌مصرف‌گذشته یا واکسن‌های فاسد و تاریخ‌مصرف‌گذشته‌ هستند. بعضی از انواع زباله‌های شیمیایی، خیلی خطرناک هستند و‌ می‌توانند موجب ایجاد سرطان و جهش‌های سلولی شوند.

بنابراین، این نوع زباله‌ها هم باید درون کیسه‌های قهوه‌ای رنگ قرار بگیرند و به قسمت بی‌خطرسازی پسماند‌های بیمارستان انتقال پیدا کنند.

زباله‌های عفونی بیمارستانی

زباله‌های عفونی مربوط به بیماران عفونی بیمارستان است. نام زباله‌های خطرناک هم به این نوع زباله‌ها اطلاق‌ می‌شود. مواردی مانند وسایل تزریقات، پانسمان، وسایل خونی بیمار‌ها، سرنگ‌ها و مواردی از این دست، جزء زباله‌های عفونی بیمارستانی هستند.

زباله‌های عفونی بیمارستانی باید درون کیسه‌های زرد رنگ که از لحاظ ضخامت و استحکام در سطح بالایی هستند، ریخته شوند و برچسب زباله‌های عفونی هم بر روی آنها زده شود. همچنین باید این نوع زباله‌ها درون سطل دربسته قرار بگیرند تا احتمال سرایت بیماری از آن‌ها به کمترین حد ممکن کاهش پیدا کند.

در نهایت باید این نوع زباله‌ها به قسمت بی‌خطرسازی پسماندهای بیمارستان انتقال پیدا کنند.

زباله های بیمارستانی تیز

زباله‌های تیز و برنده خطرناک هستند و‌ می‌توانند موجب سرایت بیماری‌‌های خطرناکی شوند؛ مثلاً سوزن، تیغ جراحی، آمپول و مواردی از این دست، جزء گروه زباله‌های تیز و برنده هستند. برای دفع این نوع زباله‌ها باید آن‌ها را درون ظرف‌های دربسته و محکم قرار دهید و به قسمت بی‌خطرسازی زباله‌ها در بیمارستان انتقال بدهید.

این کار باعث‌ می‌شود که جلوی آسیب رسیدن به افراد مختلف گرفته شود.

شیوه جمع‌آوری زباله های بیمارستانی در بیمارستان

به منظور انجام روش‌های اصولی و استاندارد جمع‌آوری زباله‌های بیمارستانی باید نکات زیر رعایت شود:

1. خالی نگه داشتن کیسه زباله

نکته اول این است که بعد از پر شدن حدود سه‌چهارم کیسه زباله، باید درب کیسه زباله را ببندید و آن را به قسمت مخزن زباله‌ها منتقل کنید. پر کردن کیسه زباله بیمارستانی‌ می‌تواند باعث سرریز شدن آن‌ها و بروز مشکلات فراوان شود.

2. زدن برچسب نوع زباله

حتما باید بر روی کیسه زباله بیمارستانی برچسب بزنید که نوع زباله و پسماند را مشخص کند. بهتر است برچسب شما چاپ شده باشد و به صورت واضح و درشت نوشته شده باشد تا اینکه احتمال پاک شدن یا کنده شدن برچسب کاهش پیدا کند.

3. استفاده از ترالی مخصوص برای حمل هر نوع زباله

زباله‌ها باید با کمک ترالی مخصوص زباله جابه‌جا شوند. پسماندهای عفونی باید با کمک ترالی زرد جابه‌جا شوند و پسوندهای غیرعفونی با کمک ترالی آبی. حتما باید به این نکات در هنگام حمل‌ونقل و جابه‌جایی زباله‌ها دقت کنید.

4. حمل‌ونقل زباله‌ها در سطوح صاف

به‌هیچ‌عنوان نباید زباله‌ها را در سطوح شیب‌دار حمل کنید. این موضوع در مورد زباله‌های عفونی، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. این زباله‌ها همیشه باید در سطوح صاف حمل شوند.

5. استفاده از ابزارآلات و تکنولوژی در انتقال پسماندهای بیمارستانی

خطرات بیش‌ازحد فرایند انتقال و امحاء پسماندهای بیمارستانی این نکته را یادآوری می‌کند که بهتر است تا حد ممکن به سمت استفاده از ابزارآلات مختلف برای انجام این کار برویم. بدون شک احتمال بروز اشتباه در فرایندهای انسانی بسیار زیاد است و آلودگی‌های منتشر شده در حین انتقال زباله های بیمارستانی می‌توانند برای کارکنان مراکز درمانی و سایر مردم بسیارخطرناک باشند.

یکی از راه‌های انتقال آسان و بی‌خطر زباله های بیمارستانی، استفاده از سیستم شوتینگ زباله است. با استفاده از شوتینگ زباله، کارکنان بیمارستانی می‌توانند تمام زباله‌ها و همچنین ملحفه‌ها و لباس‌های بیمارستانی را به صورت مجزا به محل‌های موردنظر انتقال دهند. در سیستم شوتینگ زباله بیمارستانی، استفاده از دریچه شوتینگ، فرچه شستشوی شوتینگ و کمپکتور شوتینگ زباله اهمیت دوچندانی می‌یابد. همچنین این امکان وجود دارد که سیستم شوتینگ زباله در ساختمان بیمارستان‌های قدیمی نیز استفاده شود.

استفاده از این سیستم باعث می‌شود که نیاز به حمل مواد آلوده در طبقات مختلف وجود نداشته باشد و همچنین سرعت و دقت انتقال مواد آلوده را افزایش می‌دهد.

6. کارهای نهایی مربوط به جمع‌آوری زباله

پس از اینکه زباله های بیمارستانی جمع شدند و به نزدیک‌ترین مخزن زباله منتقل شدند، باید درون مخزن ریخته شوند. پس از آن باید سطل زباله به‌خوبی شسته شود.

سرایت آلودگی زباله های بیمارستانی

همان‌طور که در قسمت قبل هم عنوان کردیم، زباله‌های بیمارستانی انواع مختلفی دارند و هریک از آن‌ها‌ می‌توانند به نحوی به بدن انسان و حتی به حیوانات و گیاهان آسیب وارد کنند. انواع آشغال‌های بیمارستانی‌ می‌توانند با ایجاد برش، ازطریق خاک، ازطریق آب یا حتی ازطریق هوا انتقال پیدا کنند.

بدترین نوع انتقال بیماری از طریق زباله های بیمارستانی این است که این مواد، وارد آب شهری بشوند و تعداد افراد بسیار زیادی را درگیر بیماری‌های مختلف کنند. خوش‌بینانه‌‌ترین حالت برای انتقال بیماری ازطریق این نوع زباله‌ها هم این است که تنها یک فرد را درگیر بیماری کنند.

به‌عنوان‌مثال، زباله‌های بیمارستانی تیز و برنده می‌توانند باعث ایجاد برش در دست و پای انسان و حیوانات شوند؛ در این حالت، هم خود برش و پاره شدن دست و پا‌ می‌تواند یک مشکل باشد و هم آن بیماری که ازطریق آن وسیله تیز وارد خون انسان‌ می‌شود، بسیار خطرناک است.

بیماری‌های ایجادشده توسط زباله های بیمارستانی

زباله های بیمارستانی می‌توانند بیماری‌های متعددی را در انسان، حیوانات و گیاهان ایجاد کنند. ازجمله بیماری‌هایی که زباله های بیمارستانی می‌توانند موجب آن شوند، عبارت‌اند از:

1. بیماری وبا؛
2. بیماری سل؛
3. عفونت‌های ریوی؛
4. عفونت‌های انگلی؛
5. بیماری‌های پوستی؛
6. بیماری ایدز یا همان اچ آی وی (HIV)؛
7. بیماری هپاتیت.

مزایای جمع‌آوری اصولی و صحیح زباله های بیمارستانی

هرساله تعداد بسیار زیادی از افراد در سرتاسر جهان به دلیل جمع‌آوری اشتباه زباله‌های بیمارستانی، دچار بیماری‌های مختلفی‌ می‌شوند. آمار نشان‌ می‌دهد در هر سال، بیش از سیصدهزار مورد آسیب، فقط به علت برخورد با زباله‌های تیز و برنده بیمارستانی ایجاد‌ می‌شود که عدد بسیار زیادی است.

جمع‌آوری صحیح و اصولی زباله های بیمارستانی باعث‌ می‌شود از هزینه‌های بسیار زیادی که برای درمان و بهداشت بیماران جدید صرف‌ می‌شود، کاسته شود. منظور از بیماران جدید، بیمارانی هستند که بر اثر برخورد با زباله های بیمارستانی بیمار شده‌اند.

راه‌های دفع و از بین بردن زباله های بیمارستانی

 

روش‌های دفع و امحای زباله از یک کشور به کشور دیگر متفاوت است و در واقع کشورهای مختلف، قوانین خود را برای انجام این کار دارند. در ادامه به چند روش دفع و از بین بردن انواع زباله بیمارستانی اشاره‌ می‌کنیم و هریک را توضیح‌ می‌دهیم:

1. استفاده از دستگاه شریدر برای دفع زباله بیمارستانی

کمک گرفتن از دستگاه شریدر یا همان دستگاه آسیاب‌کن، یکی از اصولی‌‌ترین راه‌هایی است که برای از بین بردن زباله های بیمارستانی به کار‌ می‌رود. استفاده از دستگاه شریدر باعث‌ می‌شود، زباله های بیمارستانی غیرقابل استفاده بشوند و اجازه بازیافت و انتشار آلودگی‌ها را‌ نمی‌دهد.

دستگاه شریدر‌ می‌تواند انواع آشغال‌های بیمارستانی را خرد و تکه‌تکه کند. همین خرد کردن آشغال‌های بیمارستانی باعث‌ می‌شود که زباله‌های تیز مثل چاقو، سرنگ، سوزن و… دیگر نتوانند به دست انسان آسیب وارد کنند.

فواید استفاده از شریدر برای دفع پسماند بیمارستانی

فایده استفاده از دستگاه شریدر برای دفع پسماند‌ها این است که این دستگاه‌ها دارای فیلترهای مخصوصی هستند که گرد و غبار و بخار را جذب‌ می‌کنند و اجازه‌ نمی‌دهند که گازهای آلوده و سمی وارد محیط بشوند.

همچنین استفاده از دستگاه شریدر برای دفع پسماندهای بیمارستانی، یک فایده دیگر هم دارد و آن این است که حجم زباله‌های بیمارستانی را تا ۲۰ درصد کم‌ می‌کند.

2. سوزاندن زباله‌ها برای دفع زباله بیمارستانی

سوزاندن زباله‌ها روش دیگری است که برای دفع و از بین بردن زباله‌های بیمارستانی به کار‌ می‌رود. در این روش، باید عملیات سوزاندن پسماندها در یک سایت ویژه و مخصوص صورت بپذیرد تا خاکستر‌هایی که از سوختن زباله‌ها حاصل می‌شوند به محیط پخش نشوند. از دفن این خاکسترها هم باید اجتناب کرد.

دفن این خاکستر‌ها در زیر زمین، هم‌ می‌تواند آب‌های زیرزمینی را آلوده کند و هم موجب آسیب رسیدن به زیستگاه‌های جانوری و انسانی شود.

3. اتوکلاو کردن زباله های بیمارستانی

اتوکلاو یک دستگاه به منظور استریل کردن تجهیزات پزشکی با فشار و دمای بالا و همچنین با بخار آب است. استفاده از دستگاه اتوکلاو باعث‌ می‌شود که آلودگی‌های بیمارستانی از بین بروند و تا حدودی زباله‌های بیمارستانی، کم‌خطرتر شوند. در واقع دستگاه اتوکلاو، میکروب‌ها و ویروس‌ها و باکتری‌ها را از آشغال‌های بیمارستانی دفع‌ می‌کند.

4. پرتوافکنی برای دفع زباله بیمارستانی

در روش پرتوافکنی، جلوی انفجار گاز‌ها گرفته‌ می‌شود. همین امر باعث‌ می‌شود که هنگام از بین بردن زباله های بیمارستانی، محیط اطراف آلوده نشود.

5. استفاده از گندزداها برای دفع زباله بیمارستانی

منظور از گندزدا‌ها مواد شیمیایی هستند که باعث از بین بردن انواع قارچ‌ها، ویروس‌ها، باکتری‌ها و ارگانیسم‌های دیگر‌ می‌شوند. اگر هم گندزداها نتوانند این مواد را از بین ببرند، حداقل از رشد آن‌ها پیش‌گیری‌ می‌کنند.

گندزداها به منظور پاک کردن انواع وسایل، لباس‌ها، ابزار‌های بیمارستانی و همچنین به منظور پاک کردن ضایعات و زباله های بیمارستانی از انواع آلودگی‌ها استفاده‌ می‌شوند.

6. دفن زباله‌ها در خاک‌چال‌ها و گورستان‌های مخصوص

وقتی که زباله های بیمارستانی از بیمارستان خارج‌ می‌شوند، باید دو نکته در مورد آنها رعایت شود؛ اولاً به‌هیچ‌عنوان نباید این نوع زباله‌ها با زباله‌های عادی، یعنی زباله‌های شهری و صنعتی مخلوط شوند. مخلوط شدن زباله های بیمارستانی با زباله‌های شهری‌ می‌تواند فرایند دفع آنها را با مشکلات بسیار زیادی مواجه کند.

نکته دیگر این است که زباله های بیمارستانی در مکانی دفن شوند که به آب‌های زیرزمینی، خاک‌ها و زیستگاه‌های محیط اطراف آسیبی وارد نکنند. آلوده شدن خاک و آب‌ می‌تواند زندگی انسان‌ها و سایر موجودات زنده را به مخاطره بیندازد.

بنابراین باید زباله های بیمارستانی در خاک‌چال‌ها و گورستان‌های مخصوص دفن شوند؛ یعنی در جاهایی که هیچ انسان و حیوانی به صورت مستقیم و غیرمستقیم با آن مکان‌ها ارتباط نداشته باشد.